قسمت نهم - شرط می بندی؟

همه ما در زندگی عقاید و باورهایی داریم که مطمئنیم درست هستند. در قسمت قبل شنیدیم که یک عقیده یا باور، و یا مجموعه ای از اونها، در حقیقت وسیله ای برای رساندن ما به هدف یا هدفهایی مشخص هستند و بر همین اساس، نتیجه گرفتیم که باورها و عقیده ها محترم نیستند. همچنین گفتیم که اگر چیزی حقیقت داشته باشه، نیازی به باور کردن ما و در نتیجه اثبات باورمون نداره و به خودی خودش درسته و از جاذبه زمین به عنوان مثال استفاده کردیم.

امروز اما قراره درباره باورها و اینکه از کجا میان و چه نقشی در زندگی ما دارند یک کم بیشتر صحبت کنیم. اینکه چطور چیزی در ذهن ما به باور تبدیل میشه و کجا در زندگی ما، این باورها در تصمیم گیریهامون نقش بازی می کنند. نقشهایی که بعضی اوقات خیلی خیلی کلیدی هستند.

برای شروع، ازتون خواهش می کنم به این جمله ها توجه کنید و در ذهن خودتون پاسخ بدید که آیا این جمله ها درست هستند یا نه:

گزاره اول: اگر یک مرد کچله، پدرش هم کچل بوده و پسرش هم کچل خواهد شد.  

گزاره دوم: منظومه شمسی 9 سیاره داره که به دور خورشید می چرخند.

گزاره سوم: اگر غذا رو در ظرف فلزی در اجاق مایکروویو قرار بدیم، دستگاه مایکروویو منفجر میشه و یا خراب میشه.

گزاره چهارم: 70 درصد دانشمندان ناسا ایرانی و یا ایرانی زاده هستند.

گزاره پنجم: دکتر حسابی در مدت زمانی که شاگرد آلبرت اینشتین بوده اون رو شیفته فرهنگ و رسوم ایرانی کرده.

گزاره ششم: شترمرغ برای پنهان شدن از دشمن، سرش را زیر برف یا خاک فرو می کند.

گزاره هفتم: حافظه ماهی قرمز تنها چند ثانیه است.

 

بعضی از این دست گزاره ها در ذهن ما برای خودشون جایگاه مناسبی دست و پا کرده اند و برخی دیگه از اونها رو شاید بیشتر در فضای مجازی دیده باشیم.

وقتی چیز جدیدی میبینیم، می شنویم و یا درباره اش می خونیم، قبل از اینکه باورش کنیم باید درباره اش سوال مطرح کنیم، به مراجع مطمئن رجوع کنیم، درباره اش فکر کنیم و بعد با حاشیه اطمینان مناسبی قبولش کنیم. مطمئنا شما هم همینطور عمل می کنید درسته؟

در پاسخ باید بگم که نه متاسفانه درست نیست. ما انسانها عموما وقتی چیز جدیدی می شنویم، اول قبولش می کنیم و بعد اگر وقت کردیم شاید درباره اش تحقیق هم بکنیم. این رو من نمیگم، دنیل گیلبرت، استاد روانشناسی دانشگاه استنفورد و نویسنده کتاب Stumbling on happiness میگه که این کتاب البته به فارسی هم ترجمه شده و عنوانش هست: افتان و خیزان به سوی شادمانی.

آقای گیلبرت و همکارانش تحقیقات بسیار گسترده ای در زمینه باورهای آدمها و اینکه چطور بسیاری از باورها در ذهن ما شکل می گیرند و ما چطور بر اساس این باورها زندگی می کنیم انجام دادند و حاصل این تحقیقات رو در مقاله ای با عنوان: How Mental System Believe  که فارسیش میشه: چگونگی باور کردن در سیستمهای ذهنی در سال 1991 در ژورنال American Psychologist منتشر کردند. این مقاله، یکی از پر ارجاع ترین مقاله های علمی با بیش از 2200 ارجاع تا امروز که 8 ژانویه 2022 میلادیست بوده و یافته های اون دستمایه تحقیقات بسیار زیادی در علوم روانشناختی و جامعه شناسی، سیاست، هنر، اقتصاد و حتی فیزیک و پزشکی بوده. وقتی این مقاله رو می خوندم ائلش با خودم گفتم باید این قسمت از پادکست رو تنها به چیزهایی که در این مقاله اومده اختصاص بدم ولی بعدش یادم اومد که چون تخصص کافی ندارم ممکنه به دام همون خطاهای ذهنی بیافتم که در قسمتهای قبلی بهشون اشاره کرده بودم. اما به شما توصیه می کنم این مقاله رو بخونید. لینکش رو در توضیحات پادکست میزارم براتون.

کجا بودیم؟ گفتیم برخلاف تصور عمومی، ما آدمها وقتی چیز جدید و بدیعی می بینیم یا می شنویم، اول باورش می کنیم و بعد اگر وقت کردیم شاید درباره اون و درستی و نادرستیش بررسی هم بکنیم. در حقیقت دانیل گیلبرت و همکارانش در آزمایشاتشون بر روی تعداد بیار زیادی داوطلب در شرایط کنترل شده علمی نشون دادند که در واقع پیش فرض ذهن ما اینه که اون چیزی که می بینیم و یا می شنویم درسته. حتی اگر اون چیز به طور علنی با برچسب خلاف واقعیت به ما داده شده باشه. دقت کردید؟ یعنی به عنوان مثال، اگر کسی که ما مطمئنیم دروغگوی محضه یعنی همه حرفهاش دروغه، به ما بگه که توی لیوان نوشیدنی ما زهر ریخته شده، حرفش رو باور می کنیم. یا مثلا اگر در تلویزیونی که می دونیم بیشتر چیزهایی که نشون میده خلاف واقعیته، به ما نشون بدن که یک ارگان نظامی که هیچ اعتباری به فعالیتهاش نیست و وقتی پاش بیافته با موشک میزنه و هواپیمای مسافربری خودی رو سرنگون می کنه و هموطنانش رو می کشه، دستگاهی ساخته شبیه به در قابلمه و از راه دور ویروس کرونا رو تشخیص میده، باورش می کنیم. خیلی خوب شاید این آخری رو شما تا دیدید مثل من خندیدید و باورش که نکردید هیچی، بهش هم خندیدید.

 

لینک مقاله دانیل گیلبرت: 

https://psycnet.apa.org/record/1991-17453-001

 

لینک کتاب تفکر نامطمئن اثر آنی دوک

https://nashrenovin.ir/product/thinking-in-bets-annie-duke/

 

لینک کتاب قوی سیاه اثر نسیم طالب:

https://aryanaghalam.com/book/the-black-swan/